नागनाथ मंजुळे यांची डाव्या वादाकडे झुकणारी वैचारिक बांधिलकी सर्वांना माहीत आहे. पण केवळ तितक्या मुद्द्यावरून मंजुळेंच्या एका कलाकृतीवर, चित्रपटावर टीका करणे अयोग्य आहे, असे मला वाटते. एक पत्रकार, जनसंवाद शास्त्राचा विद्यार्थी म्हणूनच मी त्याकडे पाहतो. एक चांगली प्रेमकहाणी, नवागत कलावंतांचा निकोप व सर्वांगसुंदर अभिनय, रांगड्या ग्रामीण ढंगाच्या मराठीतील संवाद, गावचे वातावरण आणि उत्कृष्ट छायाचित्रण यासाठी या चित्रपटाला 100 टक्के गुण द्यावे लागेल. पण...
एक टीका आहे, अल्पवयीन मुलांच्या प्रेमप्रकरणांना असे चित्रपटातून दाखवणं योग्य नाही. संस्कृतीचे अतिउत्साही भक्त अशी टीका करणा-यात समोर आहे. खरे तर या टीकेमागे डाव्या विचारांच्या मंजुळेंबाबतचा दुषित पूर्वग्रह आहे, असे मला वाटते. ‘टाईमपास’ चित्रपटामध्येही तेच प्रेम होते. ‘शाळा’ मधले प्रेम अबोल असले तरी तेही शाळेतलेच होते. मग ‘सैराट’वर टीका करण्यात काय हशील? मुळात ‘सैराट’मध्ये कॉलेजच्या पहिल्या वर्षात जाणा-यांचे प्रेम दाखवले आहे. ते अल्पवयीन प्रेम नाही व संपूर्ण चित्रपटात ते अपरिपक्व (unmatured) वाटत नाही. चित्रपट हे जनसंवादाचे माध्यम आहे. जनसंवादाच्या माध्यमांना समाजमनाचा आरसा म्हणतात. समाजात जे घडते, जे जाणवते, त्याचे दर्शन या माध्यमांमधून होत असते. तसेच ते चित्रपटांमधूनही घडते. आजच्या आधुनिक जगात शाळांमध्ये प्रेम होत नाही, असे म्हणणे म्हणजे सत्यापासून पळ काढणे होय. असे असताना ते चित्रपटात येऊ नये वा दाखवू नये, असे म्हणणे तद्दन मुर्खपणा होय. कोंबडं झाकल्याने सकाळ व्हायची राहणार नाही आणि मंजुळेंनी ‘सैराट’ काढला नसता, तर अशी प्रेमप्रकरणे उघडकीस आलीच नसती, असे होत नाही. त्यामुळे ‘सैराट’च्या विषयाला विरोध करणे चूक आहे. ते दाखवताना तारतम्य ठेवावे, ही सूचना योग्य आहे. पण मंजुळेंनी ते तारतम्य ठेवले, असे मला वाटते.
तरीही मला हा चित्रपट फारसा आव़डला नाही. मंजुळेंचे दिग्दर्शन चांगले आहे, कथानक चांगले आहे, कलाकारांचा अभिनय चांगला आहे, पण तरीही तो विस्कळीत आहे. मध्यंतरापर्यंत खुर्चीला खिळवून ठेवणारा हा चित्रपट नंतर मात्र तुकड्यातुकड्यांमध्ये दिसतो अन् त्यामुळे तो डोक्यातच शिरत नाही. खरं तर स्पष्ट सांगायचे झाल्यास चित्रपटाचा शेवट काय करायचा हेच नागराजअण्णांना उमगले नाही आणि त्या गोंधळात चित्रपट ओढूनतोडून ताणल्या गेला, असेच मध्यंतरानंतर प्रत्येक दृश्य पाहताना जाणवत राहते. नवीन जोडप्यातले ताणतणाव, तिचे रागावणे, त्याचा आत्महत्येचा प्रयत्न, तिचे सर्व सोडून जाणे आणि अचानक परत य़ेणे, सर्व सुरळीत होणे आणि नंतर एकदम तिच्या भावाकडून तिचा व त्याचा खून... हा सारा घटनाक्रम चित्रपटात ठिगळ्यांसारखा दिसतो. तसे मंजुळेंनी का केले, हे अखेरपर्यंत समजतच नाही. चित्रपट कधी संपला, हे अवाक प्रेक्षकांना न कळणे व ते खिळून राहणे, हे दिग्दर्शकाचे यश मानले जाते. ‘सैराट’ संपतो, तेव्हाही प्रेक्षकांना चित्रपट संपला हे ध्यानात येत नाही. पण ते जेवाहा भानावर येतात तेव्हा ‘हट्... हा काय शेवट आहे’ असे म्हणतात, यातच सर्व काही आले.
चित्रपटातल्या आंतरजातीय प्रेमाला समर्थन देणारे, सवर्णही दिसतात. हा समाजातला सकारात्मक बदल मंजुळेना हायलाईट का करता आला नाही? की, हा बदल मंजुळेंना मान्य नाही? जातीयवाद्यांचा तीव्र विरोधाला, कौटुंबिक ताणतणावाला समर्थपणे तोंड देऊन यशस्वी संसार करणा-या त्या जोडप्याची विजिगीषू वृत्ती शेवटापर्यंत का नेता आली नाही? लग्नानंतरचा नायिकेच्या घरातला ताणतणाव अनेक दृश्यांतून दाखवणा-या मंजुळेंना दलित नायकाच्या घरातला ताणतणाव फक्त दोन दृश्य दाखवून (एक त्य़ाचे कुटुंब घर सोडताना आणि नंतर जातपंचायतीसमोर असहाय असतानाचे) कसा काय संपवता आला?
 |
| नागराज मंजुळे |
-
अनंत
कोळमकर
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा